Barnedåpen
Eg har visst aldri tvilt på at eg er ordentleg døypt. Då eg voks opp, høyrde eg så godt som ingen stilla spørsmål ved dåpen min. Seinare i livet sette eg meg inn i bakgrunnen for både barnedåp og vaksendåp, og då såg eg klart at Gud hadde ikkje gjort eit dårlegare verk i min dåp enn i dåpen til ein som døyper seg når han er tretten eller tretti.
I vaksen alder har det altså aldri vore slik at eg har godtek dåpen min berre på grunn av at eg ikkje har tenkt gjennom saka. Det viktigaste for meg har vore Guds verk i dåpen.
Dei siste åra har eg høyrt om fleire barne-døypte personar som har døypt seg som vaksne, eller som går med tankar om at dei kanskje «burde» gjera det. Dette har fått meg til igjen å lesa om dåpen.
Dåps-forkynninga forsømt
Etter å gått gjennom utgreiingar, skriftstader og historiske nedteikningar, har det gått opp for meg at ein eigentleg har teke for lett på undervisinga om dåpen i dei krinsar eg har vandra i. Eg har no fått større klårleik i ei rekkje ting som handlar om dåpen.
Eg er usikker på kvifor undervisinga om dåpen har vorte forsømt. Einaste grunnen eg kan ha litt forståing for, er om prestar og andre forkynnarar har vore så oppteken av å stå saman med kristne søsken frå andre flokkar, at dei har kvidd seg for å verka splittande med å tala om barnedåpen. Einskapen i Jesus Kristus er jo det viktigaste.
Det som kanskje vart mest overraskande for meg når eg no har lese meir om dåpen, er den relativt sett korte tida som har gått sidan einskilde grupperingar begynte å praktisert utelukkande vaksendåp.
Barnedåpen har funnest heile vegen
Ikkje før på 1500-talet kom ei gruppe på at det ikkje var rett å døypa born! Før dette hadde ein heile vegen døypt borna til kristne foreldre. Når foreldre (faren i familien) kom til tru på Jesus, vart heile familien døypt. Seinare vart nyfødde born i kristne familiar døypte.
Barnedåp (sjølvsagt i tillegg til dåp av nyomvende) var gjeldande praksis i heile den universelle kyrkja. Ein har aldri funne spor etter ein praksis der borna av kristne foreldre har vorte nekta dåp, i andre samanhengar enn den praksisen ein kan spora tilbake til anabaptistane i Tyskland. Det heile starta omtrent i år 1537.
I soga frå apostlane og fram til dette tidspunktet kan ein heller ikkje finna spor etter opposisjon eller usemje omkring barnedåpen. Tvert om finn ein hos fleire tidlege historikarar nedteikningar om barnedåp som ein universell praksis.
Tertullian nemner barnedåp. Han vart dødd i Kartago i år 160, altså berre seksti år etter at apostelen Johannes døydde. Origen, som vart fødd av kristne foreldre i Egypt år 185, fortel at det var «sedvane i kyrkja å døypa spedborn» og at «kyrkja har overteke denne tradisjonen frå apostlane.» Kyrkjefaderen Augustin, som vart fødd i år 354, erklærer at denne «doktrinen vert praktisert i heile [den kristne] kyrkja og er ikkje innstifta av noko råd, men har alltid vore der».
Eg oppfattar det slik at forkastinga av barnedåpen på 1500-talet, kom som eit biprodukt av reformasjonen. For denne gruppa vart det så viktig å markera avstand til katolisismen, at det også råka ting det ikkje burde ha råka. Barnet vart kasta ut med badevatnet!
Reformasjon og individualisme
Eg har ikkje fått klart for meg om dei meinte at dei med denne nye praksisen med å døypa berre dei som var vaksne, kom nærare ein praksis dei trudde fanst i ur-kyrkja. Men eg ser heller ikkje bort frå at den gryande individualismen (som no i våre dagar blomstrar for fullt), også kan ha påverka det dei bestemte seg for.
Det er jo faktisk også slik at reformasjonen i seg sjølv hadde ein del individualisme i seg. Det vart viktig at den einskilde sjølv skulle ha eit personleg forhold til Gud, ikkje berre som ein einskap av kyrkjemedlemer. Kristendomen vart vel og etter kvart mindre patriarkalsk, sjølv om det ikkje er tvil om at han var det i ur-kyrkja. Han oppstod jo i det patriarkalske jødiske samfunnet og tradisjonen.
Tek ein eit oppgjer med det patriarkalske, vert det kanskje ikkje så uventa at einkvan vil hevda: «Min kjøtlege far kan ikkje stå inne for min dåp. Den lyt eg stå for sjølv. Eg vil velja sjølv.»
Aposteltida
Men går ein til aposteltida, så finst det ingen tvil om deira dåps-praksis. Utan eitt einaste nedteikna unntak, vart nyomvende døypte «på flekken», og alltid når dei hadde familiar, så vart heile «huset» døypt samstundes.
I Apostelgjerningane 16,31 gir Paulus og Silas ein mann ein heilt klar beskjed: «Tru på Herren Jesus, så skal du bli frelst, både du og huslyden din.» Ordet «tru» er brukt i eintal, altså direkte til denne mannen. Vilkåret for at borna hans skal verta frelste, er altså at han trur på Jesus!
Apostlane omtalte også borna som medlemer i kyrkja (forsamlinga). Dette framgår mellom anna av breva til Efesarane og til Kolossarane. Begge breva begynnar med ei helsing til alle «dei heilage» i desse to byane. Samstundes talar han i breva også direkte til borna (Ef 6,1–3 og Kol 4,20). Det viser at dei vert rekna mellom «dei heilage».
Også i Første Korintarbrev 7,12–14 slår Paulus fast at borna til berre ein truande forelder vart sett på som «heilage», eller innvigde til Herren. Dei er med andre ord medlemer i Jesu Kristi kyrkje. Vers 14: For mannen som ikkje trur, blir helga ved kona, og kona som ikkje trur, blir helga ved mannen fordi han er ein truande bror. Elles hadde borna dykkar vore ureine, men no er dei heilage.
«Troendes dåp»
Ein del som praktiserer berre vaksendåp, har hengt seg opp i eitt bestemt ord i Det nye testamentet. Dette ordet er første del av Markus 16,16: Den som trur og blir døypt, skal bli frelst.
Dei hevdar at nyfødde born ikkje kan tru, og at dei dermed ikkje kan døypast. På bakgrunn av denne oppfatninga, brukar ein også uttrykket «troendes dåp» som noko som utelukkar barnedåp. Det er imidlertid ei rekkje problem med ei slik isolert tolking av dette halve skriftordet.
Det første problemet støyter ein på allereie i siste del av verset. Den delen lyder slik: Men den som ikkje trur, skal bli fordømd. Desse to delane av vers 16, heng tydeleg saman gjennom ordet «men» som står først i andre setning. Skal me følgja baptistane si tolking (med ordet baptistar reknar eg sjølvsagt også med pinsevener og andre), vil det bety at alle som døyr som spedborn, vil gå fortapt! Uansett om dei er fødde inn i ein kristen familie – og såleis i følgje Paulus er heilage!
Dersom eit spedbarn som døyr, ikkje skal verta fordømd etter dette skriftordet, så må baptistane ha misforstått noko ved heile verset. Og ein må faktisk ha eit ønskje om å vera blind for ikkje å sjå at dei ikkje har sett ordet nok i samanheng med resten av Skrifta. Svaret ligg i praktiseringa av omskjeringa i Den gamle pakta (Guds pakt med jødefolket).
Den nye pakts omskjering
Om einkvan ønskte å koma inn under pakta med Gud (etter at omskjeringa vart innført), måtte vedkomande ha den jødiske trua. Då først kunne han få seglet på pakta (verta omskoren). Men dette vilkåret gjaldt berre dei som var vaksne! Born fødde inn i ein jødisk heim, skulle på Guds ordre omskjerast som spedbarn. Men kravet til nye proselyttar vart sjølvsagt ikkje oppheva ved at omskjering vart innført for alle jødiske born.
Det nye testamentet (les Kol 2,11–12) talar klart om at dåpen er i Den nye pakta (Guds pakt med dei kristne), det same som omskjeringa var i Den gamle pakta. Forstår ein dermed Markus 16,16 i lys av læra om omskjeringa – og også Paulus klare ord om at borna til dei kristne er heilage, vert det utan tvil slik at påbodet om å tru for å verta døypt, det gjeld berre dei som er vaksne. Dette kan ein ikkje koma unna, utan at ein låner orda til slangen, og spør: «Har Gud verkeleg sagt?»
Det er viktig å ha klart for seg at kyrkja i Det gamle testamentet i hovudinnhaldet er den same som i Det nye testamentet. Einskilde har samanlikna det med ein larve og ein sommarfugl. Dei er ulike i forma, men dei er i hovudsaka det same.
I følgje Paulus har dei same måte å verta frelst på. Romarane 4,13: For det var ikkje ved lova Abraham eller ætta hans fekk lovnaden om at han skulle bli arving til verda, men ved den rettferda ein får ved tru.
Begge har faktisk den same Frelsaren. I Det gamle testamentet vart folk frelste ved å lita på det forsonande verket Gud ville gjera gjennom Messias. I Det nye testamentet vert folk frelst ved å lita på det forsonande verket Gud har gjort i Kristus. Og me veit at Kristus er Messias. Romarane 3,20–26.
Tru eller intellekt?
Eg har fram gjennom åra elles tenkt ein god del på dette med å «tru». Ikkje minst ut frå Jesu eigne ord om at Guds rike tilhøyrer borna (Luk 18,16–17). Korleis kan Jesus hevda at borna tek imot Guds rike på den rette måten? I Hebrearbrevet (kapittel 11, vers 6) står det jo: Utan tru er det umogeleg å vera til hugnad for Gud. For den som stig fram for Gud, må tru at han er til, og at han løner dei som søkjer han.
Ser Jesus etter noko anna enn ei intellektuell tru? Jesus viser jo tydeleg at borna er til hugnad for Gud. Men likevel stiller han liknande krav til dei vaksne som til borna, han hevdar jo at også me vaksne må ta imot Guds rike som eit lite barn, for å koma inn i det.
Har me kanskje i for stor grad oppfatta trua som ein personleg, intellektuell prestasjon? Må me eigentleg kunna forstå for å tru? Kva om trua er ei guddommeleg gåve som han kan gi til kven han vil? Hevdar me ikkje stundom at me berre kan koma til tru ved Den heilage ande?
Ei rasjonalistisk tilnærming
Det kan ikkje nektast for at dei som utelukkar spedborna frå å verta døypte, gir uttrykk for ei direkte rasjonalistisk tilnærming til dåpen. Fokus er i stor grad flytta over til dåps-kandidaten sin innsats, vilje og meir eller mindre kvalifiserande tru!
Dette er sjølvsagt i tråd med tids-ånda i våre dagar. Men det kan ikkje sameinast med den tradisjonen Jesus stod i. Born av foreldre som høyrde innunder Den gamle pakta vart omskorne etter Guds ordre. Jesus sette inn ei ny ordning for folket som skulle omfattast av Den nye pakta. Men absolutt ingen ting tyder på at han samstundes ønskte å bryta med den måten som den gamle ordninga skulle fungera på – altså først omskjering/dåp av dei vaksne, og så – frå då av – spedborn fødde under pakta.
Vedkjenninga
Kan det vera at det vilkåret som er annleis for oss vaksne enn for borna, det er vedkjenninga av kven me trur på? Det er nemleg slik at vedkjenninga var eit vilkår både for at ein proselytt til jødedomen skulle verta omskoren, og for at apostlane kunne døypa ein nyomvendt kristen.
Paulus skriv og om vedkjenninga (Tim 6,12): Strid den gode striden i trua og grip det evige livet som du er kalla til, det som du vedkjende deg då du bar fram den gode vedkjenninga framfor mange vitne.
Og i Hebrearbrevet 4,14 står det: Sidan vi no har ein stor øvsteprest som har gått inn gjennom himlane, Jesus, Guds Son, så lat oss halda fast på vedkjenninga! I kapittel 10,23 står det:Lat oss halda urikkeleg fast på vedkjenninga av vår von; for han er trufast, han som gav lovnaden.
Gjeld kristne foreldre
I det eg ovanfor har skrive, har eg heile vegen tala om born som kan – eller til og med skal – døypast på grunn av at dei har ein eller to kristne foreldre. Eg er sjølvsagt klar over at det har hendt (ikkje sjeldan heller) at born har vorte døypte utan at foreldra rekna seg som kristne. Dette er ein praksis som kan diskuterast, men det er fullstendig ulogisk å bruka denne praksisen om eit ankepunkt mot barnedåp i kristne heimar! Dermed er det ikkje aktuelt å bruka tid på den saka her.
Døype-måten
Det som eg derimot truleg treng å koma inn på, det er måten å døypa på.
Eg har i årevis tenkt at borna burde verta døypte ved det ein kallar «full neddykking». Det er to grunnar til at eg har tenkt slik. For det første har det vorte fokusert ein del på dåp som gjekk føre seg i elva Jordan. For det andre har eg tenkt at symbolikken vert klarare ved full neddykking.
Samstundes har eg tenkt at det har vore praktiske grunnar til at ein ikkje alltid har kunna hatt full neddykking.
Framleis meiner eg vel at det hadde vore «fint» om borna kunne døypast ved full neddykking, men no ser eg klarare enn før at mengda av vatn aldri har hatt noko avgjerande å seia for det som skjer i dåpen.
Eg har stundom høyrt at folk har latterleggjort «skvettinga» av vatn på spedborna. Faktum er at denne latterleggjeringa indikerer kunnskapsløyse i høve til jødane si gudsdyrking.
Det vert hevda at orda som på gresk er brukt om det å døypa, betyr full neddykking. Det stemmer ikkje. Det greske substantivet baptismos (βαπτισμός) er eit uttrykk for rituell vasking. Og substantivet kjem frå verbet baptizo (βαπτίζω) som betyr «eg vaskar». Ordet er brukt i jødiske tekstar for rituell vasking. Dei greske orda er brukt i fleire tydingar.
I septuaginta-omsettinga av Det gamle testamentet til gresk, er ordet brukt både om Naaman si reinsing i Jordan (2 Kong 5) og om rituell skvetting (eller stenking eller dusjing) av vatn (sjå 4 Mos 19, 9,13,19).
Litt om bibelomsetjing
Også i Det nye testamentet vert ordet brukt i ulike tydingar. Eg har forresten lagt merke til noko litt interessant. Markus 7,4 har i gamle omsetjingar (1938) med eit ord som i nyare omsetjingar manglar. Det er sjølvsagt ikkje berre her at ein har kutta ut formuleringar på grunn av at dei ikkje finst i alle gamle handskrifter av evangelia. Men akkurat i dette verset er ordlyden interessant på grunn av at det er tale om å «døypa» ei rekkje ting.
Ordet som finst i einskilde handskrifter, er ordet benkar (κλινων/klino̱n – eit ord som i følgje Google også kan omsetjast med «senger). Dersom ein i dette verset skulle omsetja ordet for å døypa med noko anna enn det å «skvetta vatten på», vart det heilt meiningslaust. Det var sjølvsagt umogeleg å senka dei store benkane (som to personar kunne liggja til bords på) ned i vatn! At benkane ikkje er nemnde i alle eksemplar, er uinteressant. Dei skriftene som har med ordet «benkar», viser jo uansett korleis ordet for å døypa (i dette tilfellet βαπτισμους – baptismous) kan brukast.
Eg merkar meg elles at sidan ein har kvitta seg med ordet «benkar» i nyare norske utgåver, så har ein i Markus 7,4 like godt brukt også omsetjinga «dyppa i vatn» for det greske ordet som er brukt. Det gir meining for oss moderne menneske som tenkjer i retning av «oppvasking» (eller for dei som tenkjer full neddykking), men den opphavlege meininga i dette verset – det at ting vart rituelt reinsa, den meininga har den nye omsetjinga dessverre tatt knekken på.
Ulike tydingar av dåps-relaterte ord
Men greske ord som har utgangspunkt i ordet for å døypa, vert brukt i andre samanhengar enn «full neddykking» ei rekkje stader, til dømes i Lukas 11,37–39. Vers 38 er omsett slik: Farisearen undra seg då han såg at Jesus ikkje helte vatn over hendene før måltidet.Påbodet som farisearane levde etter, var nemleg at vatn skulle hellast over hendene før måltidet. Ordet som her er brukt i den greske teksten for uttrykket «helte vatn over», er εβαπτισθη (ebaptisthi/evaptisthi). Altså «døypte».
Ut frå ei rekkje skriftstader synest det heilt klart at det ikkje er den ytre vaskinga som er det sentrale i dåpen, men den indre reinsinga. Peter seier det også klart i 1 Peter 3, vers 21: Dåpen er ikkje å vaska kroppen rein for skit, men ei bøn til Gud om eit godt samvit, i kraft av Jesu Kristi oppstode. Då vert ikkje talet på vassdråpar det viktigaste.
Eit bilde på dåpen
Lat oss forresten lesa 1 Peter 3, 20–22 i samanheng: Dei hadde vore ulydige i Noahs dagar, den gongen Gud venta tolmodig medan arka vart bygd. I henne vart nokre få menneske, åtte i talet, frelste gjennom vatn. Dette er eit bilete på dåpen, som no frelser dykk òg. Dåpen er ikkje å vaska kroppen rein for skit, men ei bøn til Gud om eit godt samvit, i kraft av Jesu Kristi oppstode – han som fór opp til himmelen og no sit ved Guds høgre hand, og englar og makter og krefter er lagde under han.
Dette er sanneleg klargjerande ord: Dåpen er ikkje å vaska kroppen rein for skit, men ei bøn til Gud om eit godt samvit, i kraft av Jesu Kristi oppstode!
Desse versa er viktige for forståinga av dåpen. Her står det klart at krafta frå Jesu Kristi oppstode er avgjerande.
Men eg kan ikkje la vera å kommentera at det er interessant at måten Noah og familien vart redda på, vert brukt som eit bilde på dåpen. Eigentleg var vel aldri Noah og familien nede i vatnet. Dei flaut oppå. Eigentleg understrekar også dette verset at vatnet er viktig i sin symbolikk og sitt nærvær, men ikkje i si form.
Han skal døypa med Den heilage ande
Når eg talar om dåp, er det naturleg å peika på dei orda som fortel om at Jesus skulle døypa menneskje med Den heilage ande. Alle dei fire evangelistane fortel om dette, les til dømes Matt 3,11.
Legg merke til at når han kom på pinsedagen, då tida for dåpen i Den heilage ande var komen, så vart ikkje læresveinane senka ned i Anden. Den heilage ande kom ned ovanfrå og viste seg som eldtunger over læresveinane. Han «fall» over dei, eller vart ut-runnen over dei osv.
Det står ikkje noko om at Den heilage ande fylte romet (berre ein lyd fylte romet). Den heilage ande fylte nok læresveinane, men ikkje romet per se.
Ei lita fortelling
La meg til slutt ta med ein episode som ligg mykje nærare våre dagar. Det er rett nok temmeleg mange år sidan eg høyrde Klara Lie på eit møte fortelja kva ho hadde opplevt i Holland.
Ho besøkte ein prest. Og ho fekk vera med han i eit, for henne, underleg oppdrag. Han skulle setja fri ein person som var demonisert.
Det vart både skremmande og sterkt. Ånda eller åndene manifesterte seg så klart at ho ikkje var i tvil om at personen var demonisert. Men for Jesus Kristus måtte ånda gi tapt.
Etterpå spurte Klara kvifor ho (til den tid) aldri hadde opplevt noko slikt i Norge. Svaret presten gav henne, lyt han sjølv stå inne for, men det gir noko å tenkja på. Han hevda at grunnen til at åndene ikkje fekk slik makt her i landet, var at så svært mange av innbyggjarane våre var døypte som spedborn.
Det var den gongen. I dag er bildet uansett annleis, anten ein trur på barnedåpen eller ikkje. Det er ingen tvil om at kristendomen har gått kraftig tilbake. Noko som også viser seg gjennom jødehatet som igjen har vokse fram. Kva konsekvensar har dette for dei vonde kreftene si makt i Norge i dag?
Kjelder: Ei viktig kjelde som eg har brukt som utgangspunkt for ein del bibelord og resonnement, er Outlines of Theology av Archibald Alexander Hodge (utgitt 1866).
